Meira um hugmyndaauðgi þingmanna og ráðstöfun skattfjár

Í athugasemd við næstu færslu á undan segir Þröstur Þórsson hdl.:

2. mgr. 30. gr. þingskaparlaga hljóðar svo

"Mæli nefnd með samþykkt lagafrumvarps eða þingsályktunartillögu skal hún láta prenta með áliti sínu áætlun um þann kostnað sem hún telur ný lög eða ályktun hafa í för með sér fyrir ríkissjóð."

Fjasið um að ekki sé fjallað um kostnað af frumvörpum á því ekki rétt á sér.  Þetta eiga menn að vita sem fylgjast með þingstörfum.

Þeir, sem fylgjast með þingstörfum, vita að það gerist nær aldrei að nefndaráliti fylgi slík kostnaðaráætlun, hvað sem kveðið er á um í þingsköpum. Hins vegar fylgja stjórnarfrumvörpum jafnan umsagnir frá fjárlagaskrifstofu fjármálaráðuneytisins. Komi upp efi í nefndinni um áreiðanleika þeirra er unnt að geta hans, en ég man ekki dæmi þess og fylgist þó sjálfsagt nánar með þinginu en nokkrum manni er hollt.

Í þessu samhengi má líka minna á að samkvæmt lögum um opinberar eftirlitsreglur nr. 27/1999, er kveðið á um það í 3. gr. að „Þegar eftirlitsreglur eru samdar eða stofnað er til opinbers eftirlits skal viðkomandi stjórnvald meta þörf fyrir eftirlit, gildi þess og kostnað þjóðfélagsins af því. Slíkt mat getur m.a. falist í […] mati á kostnaði opinberra aðila, fyrirtækja og einstaklinga.“ Þessu er aldrei sinnt að fyrra bragði, en sumar þingnefndir hafi stundum gengið eftir því með misjöfnum árangri.

Það gildir þó einu hvort fjárlagaskrifstofan hnoði saman kostnaðaráætlun í umsögn sinni, því slíkar áætlanir eru langt í frá nákvæmar í umsögnunum og raunar alræmdar fyrir ónákvæmni. Ömurlegasta dæmið er líkast til fæðingarorlofsruglið, sem þverpólitísk samstaða náðist um á þingi árið 2000. (Í hvert sinn sem slík samstaða næst á þingi er nánast öruggt að þar sé á ferðinni samsæri gegn kjósendum og/eða skattborgurum.) Með gildistöku laganna átti kostnaður ríkissjóðs við fæðingarorlof að aukast um 1,5 milljarða króna á ári, samkvæmt áætlun fremstu spekinga fjármálaráðuneytis Geirs H. Haarde. Kostnaðaraukningin varð hins vegar  4,2 milljarðar króna!

Um flest stjórnarfrumvörp er hins vegar látið nægja að segja að kostnaðurinn sé óverulegur, innan fjárheimilda viðkomandi ráðuneyta eða þess háttar. En ætli það safnist nú ekki saman þegar saman kemur? Ætli það þurfi ekki einhver að borga á endanum?

Það er fullt tilefni til þess að kostnaðaráætlanir séu ýtarlegri en nú tíðkast og fylgi öllum frumvörpum. Um leið ætti að geta þess hvaða kostnaður hlýst af frumvörpum fyrir aðra en ríkissjóð, því jafnótrúlega og sumum þingmönnum kann að virðast það, þá hafa velflest frumvörpin afleiðingar þó þeir finni ekki fyrir þeim.

Enn frekar er þó ástæða til þess, þegar tiltekin málefni eru borin undir kjósendur beint, að þeim sé gerð grein fyrir kostnaðinum, sem af kann að hljótast. Beinum sem óbeinum. Annars getum við allt eins kosið okkur brauð og leika alla daga.

Hér er ég enn kominn að kunnuglegu stefi í athugasemdum mínum á þessum stað. Sumsé, að það dugi ekki að horfa bláeygur og brosmildur á uppgefin markmið fyrir tilteknum fyrirætlunum og líta á markmiðin sem rök fyrir áætlanagerðinni. Það eru þau ekki, fremur en að tilgangur helgi hvaða meðöl sem er. Menn þurfa að líta á afleiðingarnar fyrir hverri ráðagerð; spyrja hvort líklegt sé að markmiðin náist með þeim ráðum, spyrja hvort unnt sé að ná þeim með öðrum, einfaldari og kostnaðarminni aðgerðum, spyrja hverjar aðrar afleiðingar kunni að verða, hvort komast megi hjá þeim eða vinda ofan ef allt fer á versta veg.

Það er ekki út í bláinn að slá slíka varnagla, því menn mættu hafa hugfast að ein umdeildasta löggjöf lýðveldisins, kvótalögin, hafði allt aðrar og víðtækari afleiðingar en að var stefnt. Það spáði enginn fyrir um þær, en þær voru þó fyrirsjáanlegar. Héðan af verður ekki undið ofan af þeim hvað sem öllum stjórnarskrárbreytingartillögum líður.

Það hafa ekki ómerkari foringjar en Jesús Kristur og Karl Marx hamrað á því að stefna eða athafnir skuli ekki dæmd af markmiðum viðkomandi heldur afleiðingum. Maðurinn er breyskur og sér ekki alla hluti fyrir. En hann getur reynt að glöggva sig á mögulegum afleiðingum gjörða sinna og umfram allt gætt þess að ganga eins skammt fram í hverju máli og unnt er, þó ekki væri nema til þess að lágmarka mögulegan skaða. Þetta á vitaskuld ekki síst við þegar um ræðir ákvarðanir, sem snerta aðra, og alveg sérstaklega þegar til umræðu eru ákvarðanir, sem teknar eru fyrir aðra og á þeirra kostnað.

Af nútímamönnum hafa sjálfsagt fáir skrifað skýrar um þetta en bandaríski heimspekingurinn og hagfræðingurinn Thomas Sowell, þó Karl Popper hafi ekki fjallað af minni skynsemi um svipuð efni. Bók Sowells Knowledge and Decisions ætti þannig að vera skyldulesning öllum þeim, sem svo mikið sem gætu hugsað sér að fara á þing. Upphaf hennar slær tóninn: „Hugmyndir eru hvarvetna, en þekking er fágæt.“ Sowell heldur því fram að þekking sé ekki ókeypis gæði og að hún — eða skortur á henni — hafi mælanlegan kostnað í för með sér. Markaðshagkerfið (og markaðurinn er ekkert annað en þekkingarkerfi) hagnýti þekkingu með beinni og betri hætti en önnur. Gott og vel, þetta er ekki ýkja umdeilt nú orðið. En það er margvíslegur vandi á ferð, sem margir telja að markaðshagkerfið leysi ekki með viðunandi hætti og stjórnmálamenn hafa jafnan ráð undir rifi hverju til þess að leysa hann allan. Gott ef þeir finna ekki vanda í félagi við „fagaðila“ þar sem enginn vissi að neitt væri að áður! Sowell rekur hvernig sú greining er oft á tíðum röng eða á misskilningi byggð (hér mætti skrifa langt mál um opin kerfi og lokuð), en ver þó meira máli í að sýna hvernig „lausnirna“ skapa einatt meiri vanda en fyrir var. Ekki síst vegna þess að í stjórnmálum skiptir oft meira máli hver tekur ákvarðanirnar en hvað er ákveðið. En nóg um það, það er engin leið að gera grein fyrir þessu meistaraverki Sowells í stuttu máli, hvað þá að mér auðnist að skrifa jafnskýrt og fyrirhafnarlaust og hann.

Athugasemdir

[Berglind Steinsdóttir, 11.4.2007 kl. 20:16]

Já, Andrés, mikið óskaplega er ég sammála þér um að kostnaðaráætlanir ættu að fylgja þingmálum. Það er reyndar ekki þar með sagt að þær stæðust (dæmi af fæðingarorlofi nefndir þú sjálfur, og hvernig var með hið fræga eftirlaunafrumvarp sem var samþykkt í desember 2003?) en ef sömu einstaklingarnir legðu ítrekað fram þingmál með óvönduðu kostnaðarmati færu að renna tvær grímur á fólk. Eða ertu að meina að nefndarmenn (ekki flutningsmenn frumvarpa) ættu að bera alla ábyrgð á útreikningunum? Og fyrir bæði stjórn og stjórnarandstöðu yrði kostnaðurinn umræðugrundvöllur og myndi hjálpa þeim að mynda sér heilbrigða skoðun.

Úr því að þú segist fylgjast betur með en nokkrum manni sé hollt væri forvitnilegt að vita hvað þér þætti um frumvarpið um táknmál sem fyrsta mál heyrnarlausra og -skertra sem var ekki afgreitt út úr menntamálanefnd, einmitt vegna þess að kostnaðarmat lá ekki fyrir.

[Andrés Magnússon, 16.4.2007 kl. 00:29]

Það er tæpast á þingmenn leggjandi að fara út í slíka útreikninga, enda eru þeir misjafnlega talnaglöggir. Eins væri líkast til óvarlegt að treysta þeim útreikningum sisona. Eðlilegast væri sjálfsagt að viðkomandi nefndir létu reikna það út, vilji þær á annað borð mæla með frumvarpinu til frekari umræðu. En umfram allt þarf jafnframt að reikna hitt út, hvað skattborgararnir þurfi að gjalda fyrir og eins hvaða kostnaður hlýst af. Vandinn er svo aukinn fyrir það, að við sjáum afleiðingarnar yfirleitt ekki fyllilega fyrir, en þegar þær koma í ljós gerir löggjafinn sjaldnast annað en að yppta öxlum, hvort sem þær felast í auknum byrðum skattborgara eða auknum kostnaði annarra, sem einatt getur verið ómældur og ómælanlegur í senn.

.............. 

Frumvarp Sigurlínar Margrétar Sigurðardóttur um að lýsa táknmál daufra móðurmál þeirra er um margt ágætt, en að mínu viti er það allt of víðtækt (ekki síst þegar horft er til þess að staða íslenskunnar er nú fremur óviss að lögum). Í 3. grein er kveðið á um það að við það að verða daufur kvikni réttindi viðkomandi til þess að hafa táknmálstúlk við hlið sér uns öndin slokknar. Á það get ég ekki fallist.

Þetta er liður í þróun, sem tröllriðið hefur velferðarríkjum Vesturlanda á undanförnum árum og færist sífellt í aukana. Hana mætti einu nafni kalla „réttindaþjóðfélagið“, þar sem menn hafa orðið æ djarfari í að skilgreina „réttindi“ manna til hins og þessa: að menn eigi heimtingu á tilteknum eða ótilteknum gæðum ef ósanngirni tilverunnar eða jafnvel breytni þeirra sjálfra hefur orðið til þess að staða þeirra er með öðrum hætti en þorra manna. Svo rammt hefur að þessu kveðið að í sumum löndum telst hagstofum svo til að minnihlutahóparnir séu í meirihluta!

Með þessu er ég ekki að gera lítið úr vanda daufra, en þessi „lausn“ getur orðið afar íþyngjandi fyrir alla aðra. Ekki síður er rétt að huga að því að hún kynni að gefa fordæmi um „rétt“ fleiri hópa. En um slíkar hugsanlegar afleiðingar er sáralítið fjallað í greinargerðinni og nær einvörðungu til þess að herða á „réttindum“ hinna daufu.

Að mínu viti er unnt að standa vörð um réttarstöðu daufra með mun vægari löggjöf og um leið þannig að þeir nái að nýta óeiginlegt móðurmál sitt til þess að ná þroska og lífsnautn. En þeim (og þjóðfélaginu) er enginn greiði gerður með því að freista þess að gera þeim íslenskuna ónauðsynlega og kann þvert á móti að verða til þess að auka einangrun þeirra.

[Berglind Steinsdóttir, 16.4.2007 kl. 20:56]

Jamm, það er eftirsjá að Þjóðhagsstofnun! Mér finnst heldur ekki að þingmenn ættu sjálfir, mistalnaglöggir, að leggjast í útreikninga.

Mér finnast rök þín gegn frumvarpi SMS málefnaleg og sterk. Þeim mun undarlegra er að 26 þingmenn voru á því og fjöldi tók þátt í umræðunum og hældi því í hástert. Og sennilega er rétt að fyrir 40 árum voru heyrnarlausir hlunnfarnir um menntun - og það er þó óréttlætanlegt.