Ný þjóðarsátt?

Það er hárrétt hjá Sigurjóni Þ. Árnasyni, Landsbankastjóra, að það á að ganga fyrir öllu öðru, að ná „mjúkri lendingu“ í hagkerfinu. Það er einnig rétt hjá honum að hún mun reynast torsótt ef hið stjórnmálamenn og hið opinbera geta ekki stillt sig í athafnagleðinni. Nú eru kosningar á næsta leyti og því sérstaklega ólíklegt að stjórnmálamenn auðsýni nauðsynlega gætni í þeim efnum. Ef vinstristjórn kemst svo að völdum í vor má Guð vita hvernig fer. Vinstriflokkarnir hafa sæg útgjaldafrekra aðgerða á prjónunum og það vekur sérstakan ugg hversu frjálslega þeir hafa talað um hvernig skuli fjármagna þær með lánsfé.

Að því leyti hefur ábyrg og farsæl stefna í ríkisfjármálum undanfarinna ára skapað ný vandamál, helstan sumsé þann að ríkissjóður stendur feykilega vel og illir eða heimskir fjármálaráðherrar gætu slegið ódýr lán eins og þeim sýndist. Spor R-listans hræða í því samhengi. Þá má ekki gleyma breyttu fjármálaumhverfi hér, þar sem peningar flæða inn og út úr landinu eins og vindurinn blæs. Þess vegna er líka ástæða til þess að gefa gaum  orðum Sigurjóns um pólitíska óvissu. Aukin hætta á vinstristjórn hér á landi, sem var nánast óhugsandi fyrir nokkrum vikum, er þegar farin að hafa áhrif á lánsfjármörkuðum Íslendinga ytra. Nái ómenguð vinstristjórn völdum hér kynnu slík viðbrögð að verða enn ákveðnari með skelfilegum afleiðingum hér heima.

Það stendur því ekki upp á ríkið eitt að haga sér skynsamlegar í efnahagsmálunum. Á sínum tíma varð þjóðarsátt aðila vinnumarkaðarins til þess að skapa hér langþráðan frið og stöðugleika á vinnumarkaði og í efnahagslífi eftir að menn höfðu loksins áttað sig á því eftir margra áratuga tilraunir að þingi og framkvæmdavaldi myndi aldrei auðnast það. Þjóðarsáttinn lagði grundvöllinn, sem ríkisstjórnir sjálfstæðismanna, krataog síðar framsóknarmanna, gátu reist mestu hagsæld Íslandssögunnar á. Ekki með fyrirskipunum um aðgerðir eða fjáraustri í „þjóðhagslega arðbærar“ framkvæmdir, heldur þvert á móti með því að eftirláta borgurunum á ný frelsi og svigrúm til þess að komast til bjargálna og auðlegðar með dugnaði og hyggjuviti. Ætli það sé ekki sú virkjun, sem mest hefur munað um á Íslandi.

Hinar breyttu efnahagsaðstæður Íslands kunna því að kalla á breytt viðbrögð við aðsteðjandi vanda sem þessum. Fjármálastofnanir eru engu veigaminni í þjóðarbúinu en sjávarútvegurinn var á árum áður. Áhrif þeirra og völd hafa aukist gífurlega, sem kallar þá vonandi á aukna ábyrgð. Bankarnir hafa ekki minni hagsmuni en aðrir af því að lendingin verði mjúk, en þá má ekki gleyma því að þeir geta haft umtalsverð áhrif á þá þróun alla.

Vilji bankarnir að hið opinbera hagi sér af meiri ábyrgð, sem vissulega má taka undir, er líka hægt að ætlast til þess af þeim, að þeir fari fram af meiri hófsemi og ábyrgð. (Ástæða er til þess að taka fram að í því samhengi er ég alls ekki að beina orðum mínum sérstaklega að Landsbankanum, síður en svo.) Í ljósi breyttra valdahlutfalla og veruleika hér á landi mætti jafnvel ræða nýja þjóðarsátt þar sem framkvæmdavald og fjármálalíf stillti strengi sína saman. Ég tel engan vafa leika á því að aðilar vinnumarkaðarins myndu koma að þeirri umræðu af ábyrgð líka. Og þjóðin með, því það er víst vissara að hafa hana með í þjóðarsátt.

Gríðarlega mikilvægt að ná mjúkri lendingu segir bankastjóri Landsbankans

Athugasemdir

[Steini Briem (IP-tala skráð) 16.3.2007 kl. 21:26]

Kreppa stjórnarflokkanna, varðhunda kvótakerfisins, í hnotskurn:


Um 70% landsmanna eru andvíg núverandi kvótakerfi og því er greinilega kominn tími til að taka upp nýtt og betra kerfi, sem meirihluti þjóðarinnar samþykkir. Ef hér er góð loðnuveiði er heildaraflinn um tvær milljónir tonna á ári og sæi íslenska ríkið í umboði þjóðarinnar um að úthluta veiðiheimildunum til einstakra byggðarlaga til eins árs í senn og tæki fyrir það tíu krónur að meðaltali fyrir kílóið í þorskígildum fengi þjóðin 20 milljarða króna í ríkiskassann. Hægt væri að útdeila þessari fjárhæð aftur til byggðarlaganna með margvíslegum hætti, til dæmis til samgöngubóta eða sem styrk vegna aflabrests. En að sjálfsögðu yrði verðið á aflaheimildunum mjög misjafnt eftir tegundum, til dæmis mun hærra verð fyrir kílóið af þorski en loðnu. Hægt væri að láta hvert byggðarlag fá ákveðnar veiðiheimildir árlega og veiðiheimildir yrðu að sjálfsögðu mismunandi frá ári til árs í samræmi við ástand fiskistofnanna. Veiðiheimildirnar yrðu einungis til eins árs í senn og ekki kvótaeign í nokkrum skilningi. Ríkið úthlutaði eingöngu réttinum til veiðanna og ákvæði hverju sinni hverjir fengju réttinn, til dæmis útgerðir, fiskvinnslufyrirtæki og fiskútflyjendur. Fiskvinnslufyrirtæki og fiskútflytjendur gætu greitt útgerðum fyrir að veiða fyrir sig upp í veiðiheimildir sem keyptar hefðu verið. Og þeir sem hefðu áhuga á að hefja veiðar í fyrsta sinn ættu kost á því, þannig að nýir aðilar væru ekki útilokaðir frá veiðunum, eins og nú er mikið kvartað yfir.


Tíu krónur fyrir kílóið í þorskígildum gæti að sjálfsögðu verið lægri eða hærri upphæð eftir atvikum. Sagt er að nú greiði lítil byggðarlög, til dæmis á Vestfjörðum, allt að einum milljarði króna á ári fyrir veiðiheimildir og þessar fjárhæðir muni fyrr en varir leggja allar minni sjávarbyggðir í auðn. Og þrátt fyrir að útgerðarmenn kaupi og selji aflakvóta fyrir gríðarlegar fjárhæðir á ári, jafnvel einn milljarð í litlu sjávarplássi, segjast þeir ekki hafa efni á að greiða hóflegt gjald fyrir veiðiheimildirnar ef núverandi kerfi yrði lagt af. Það er nú ekki mjög trúverðugt. Margir hafa velt fyrir sér hvernig hægt sé að leigja þorskkvóta fyrir 155 krónur kílóið til eins árs og haft eitthvað upp úr því. Og sumir halda því fram að greiða þurfi allt að 75% af aflaverðmætinu í leigu fyrir kvótann. Verð fyrir kílóið af "varanlegum" veiðiheimildum í þorski í aflamarkskerfinu var komið uppfyrir 2.200 krónur í nóvember síðastliðnum en krókahlutdeildin kostaði þá um 1.900 krónur. Og sagt er að nú sé þorskverðið á "varanlegum heimildum" sem útgerðarmenn kalla svo, komið yfir 2.500 krónur fyrir kílóið. Það er engum blöðum um það að fletta að útgerðarmenn telja sig eiga aflakvótana á allan hátt, bæði í orði og á borði, og munu með kjafti og klóm berjast fyrir því að "eiga" þá áfram.


Hugtökin "þjóðareign", "ríkiseign" eða "sameign þjóðarinnar" í stjórnarskrá hefur ekkert að segja í þessu sambandi, ef útgerðarmennirnir eiga í raun aflakvótana, fara með þá sem sína eign, veðsetja þá, þess vegna hjá "íslenskum" bönkum sem eru og verða í raun erlendir, að hluta til eða jafnvel öllu leyti. Eigandi kvótans getur þess vegna verið íslenskur ríkisborgari sem býr á Bahamaeyjum, kemur hingað aldrei og hefur engan áhuga á afkomu íslenskra sjávarplássa. Hann hefur eingöngu áhuga á arðinum, fiskvinnslan og fólkið sem býr í sjávarplássunum er réttlaust hvað varðar sína afkomu. En þessu má engan veginn breyta, þá fer allt landið á hliðina, segja útgerðarmenn og sporgöngumenn hennar á þingi. Þjóðin á að vera eignalaus, getur aldrei eignast neitt og útgerðarmenn eiga að sjá um að eiga hlutina fyrir hana, frekar en ríkið. Það er kommúnismi og getur aldrei gengið upp í lýðræðisríki. Kommúnismi hins eldrauða Mogga. Og margir þeirra sem eru algjörlega andvígir inngöngu Íslands í Evrópubandalagið verja þetta kvótakerfi okkar út í ystu æsar, enda þótt eigendur kvótans gætu fyrr eða síðar allir verið íslenskir ríkisborgarar búsettir í Evrópu, þess vegna kvæntir erlendum konum sem fengju þá helming hagnaðarins af veiðum "íslenskra" skipa. 


Aflakvótar eru nú fluttir og seldir á milli landshluta í stórum stíl og einn útgerðarmaður getur lagt heilt byggðarlag í rúst með því að landa aflanum annars staðar eða selja kvóta "sinn" til annarra landssvæða. Vilja menn hafa þetta kerfi áfram? Meirihluti þjóðarinnar segir nei takk og 70% hennar hlýtur að vera fólk í öllum flokkum. Hagsmuna útgerðarmanna var hins vegar gætt á Alþingi að þessu sinni, þó þeir geti þess vegna búið á eyju í Karabíska hafinu. Þjóðin vill hins vegar að nýtt frumvarp um breytingu á stjórnarskránni verði lagt fram á næsta þingi, frumvarp sem gæti fyrst og fremst hagsmuna þjóðarinnar og einstakra byggðarlaga. Veiðiskip eru nú verðlítil eða verðlaus hér án aflakvóta. En þegar þau yrðu ekki lengur með "varanlegan" veiðikvóta fengju þau eðlilegt og raunverulegt verðmæti og úthlutaðan kvóta í sínu byggðarlagi, og myndu landa afla sínum þar. Byggðastofnun sagði í október 2000 að veikleikar sjávarbyggða á Vestfjörðum væru meðal annars versnandi kvótastaða, afli fluttur óunninn í burtu, erfiðar vegasamgöngur og lágt fasteignaverð.


Þannig ganga kaupin fyrir sig á eyrinni, samkvæmt Þórólfi Matthíassyni, prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands, og Ólafi Klemenssyni, fiskihagfræðingi hjá Seðlabanka Íslands:

Markaðsvirði Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum var 6,3 milljarðar króna árið 2002, eigið fé  tveir milljarðar, kvótastaðan var 15 þúsund tonn og bókfært verðmæti kvótans 1,7 milljarðar króna. Verð á kvóta á hlutabréfamarkaðnum var 403 krónur fyrir kílóið en þorskígildistonnið var þá selt á 1.070 krónur.

Lögmálið um eitt verð sem sagt ekki í gildi. Hlutabréfamarkaðurinn verðleggur kvótaeign sjávarútvegsfyrirtækja en mikill munur er á verði á kvótamarkaði og óbeint á hlutabréfamarkaði. Mögulegar ástæður ólíkrar verðmælingar geta annars vegar verið mæliskekkja, þannig að þorskígildi séu "ranglega" skilgreind, uppsjávartegundirnar fái of hátt vægi, fleira sé ómetið en upprunalegur kvóti (gjafakvóti), eða stjórnendaauður, viðskiptavild, og hins vegar ólíkar væntingar, þannig að kaupendur og seljendur á kvótamarkaði séu ekki þeir sömu og kaupendur og seljendur á hlutabréfamarkaði.

Verð á hlutabréfamarkaði ræðst af verði á lönduðum afla, sóknarkostnaði, líkindum á tækniframförum og hversu miklar þær gætu orðið hvað sóknina snertir, heimiliðum heildarafla, ávöxtunarkröfu og veiðigjaldshlutfalli.


Magnús Thoroddsen hæstarréttarlögmaður segir meðal annars í tillögu sinni um nýtt ákvæði í stjórnarskránni um þjóðareign á auðlindum:

"Tilgangurinn með því að stjórnarskrárbinda nýtt ákvæði þess efnis, að "náttúruauðlindir Íslands skuli vera þjóðareign" hlýtur að vera sá, og sá einn, að þjóðin öll skuli njóta arðsins af þeim. Því þarf að búa svo um hnútana í eitt skipti fyrir öll, að þessar auðlindir verði aldrei afhentar einhverjum sérréttindahópum á silfurfati. Ég leyfi mér því að leggja til, að þetta stjórnarskrárákvæði verði svohljóðandi:

"Náttúruauðlindir Íslands, hvort heldur er í lofti, legi eða á láði, skulu vera þjóðareign. Þær ber að nýta til hagsbóta þjóðinni, eftir því, sem nánar er ákveðið í lögum. Heimilt er að veita einkaaðiljum, afnota- eða hagnýtingarrétt á þessum auðlindum til ákveðins tíma gegn gjaldi, hvort tveggja ákveðið í lögum. Slík afnotaréttindi geta aldrei skapað eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðilja yfir náttúruauðlindinni."